تحلیل عاملی به عنوان روشی آماری به منظور طبقه بندی مشاهدات در دسته های کوچکتر یکی از روش های پرکاربرد در تحقیقات علوم اجتماعی و از جمله مدیریت است. این روش که حدود 100 سال پیش توسط روانشناسی به نام Charles Spearman معرفی شد به دنبال کشف مشخصه های پنهان و ارتباط مشاهدات و دسته های آماری است. در این روش فرض بر اين است که در صورت وجود متغیرهای زیاد در مشاهدات اماری میتوان آنها را بر اساس عوامل تاپیرگذار اصلی در دسته های کوچکتر طبقه بندی کرد.
طرح روبرو نمایی شماتیک از فلسفه این روش را نمایش میدهد. در ادبیات این روش، مشخصه های سطحی، مشخصه هایی هستند که توسط محقق مقادیر آن در نمونه های آماری جمع آوری شده است، هر یک از عوامل و یا فاکتورها که ما در تحلیل عاملی به دنبال آنها هستیم دارای ارتباطی با این مشخصه های اصلی هستند.
تحلیل عاملی در 3 مرحله صورت میگیرد :
تولید ماتریس همبستگی برای تمامی متغیرهای نمونه آماری. ماتریس همبستگی ماتریسی مربعی از ضرایب همبستگی متغیرها با یکدیگر است.
استخراج عوامل یا فاکتورها بر اساس ضرایب همبستگی متغیرها
چرخاندن فاکتورها به منظور بیشینه سازی ارتباط بین متغیرها و برخی از فاکتورها
مثال زیر که از نمونه های از پیش ذخیره شده نرم افزار Minitab است برای آشنایی بیشتر با این روش مناسب است. نمیدانم چرا اکثر محققان ایرانی به SPPS علاقه مند هستند، اما به نظر من به دلیل سادگی بیشتر وعلی الخصوص محبوبیت بیشتر آن در بین مشاوران مدیریت و مهندسان صنایع و همچنین وجود نداشتن مثال مشابه از کاربرد این نرم افزار در تحلیل عاملی ( بنا به اطلاعات بنده ) استفاده از Minitab برای توضیح این روش جالب تر است.
اگر علاقه مند به آشنایی با مبانی ریاضی این روش هستید، بهتر است به وبلاگ دانش آماری مراجعه کنید.
ا
بتدا فایل حاوی داده ها را از اینجا دانلود کنید. اگر نرم افزار Minitab ندارید ولی اينترنت پر سرعت دارید، اینجا را ببینید!
فايل شامل نظرات جمع آوری شده از 38 فرد مختلف در مورد ويژگی های متفاوت محصول شرکت از جمله رنگ، عطر، بسته بندی، طعم، کیفیت و محل تولید است. هرچه امتیاز بالاتری به هر یک از این ویژگی ها داده شده باشد، نمایانگر اهمیت بیشتر آن در نظر مشتری است. هدف از انجام این تحلیل، پیدا کردن مهمترین عوامل مقبولیت در نظر مشتری و یا به عبارت دیگر کاهش دادن حوزه مطالعه از 7 متغیر به 3
در ابتدا از مسیر زیر آمار توصیفی مربوط به داده ها را توليد کنید:
Stat>Basic Statistics>Display Descriptive Statistics...
خروجی نرم افزار در مورد میانگین و انحراف از معیار داده ها به صورت رو به رو خواهد بود. به وضوح پیداست که عامل کیفیت با میانگین 12.43 مهم ترین و عامل شفافیت با میانگین 0.9 کم اهمیت ترین مشخصه کیفی محصول از نظر مشتریان است. در صورت یکسان بودن میانگین ها، مشخصه ای که انحراف معیار پایین تری داشت دارای اولویت می بود.
برای تولید ماتریس همبستگی متغیرها، مسیر زیر را دنیال کنید:
Stat>Basic Statistics>Correlation...
خروجی نرم افزار عبارت از ماتریسی مربعی خواهد بود که ضریب همبستگی هر یک از متغیرها با یکدیگر را نشان میدهد.
برای تحلیل عاملی کافیست این مسیر را در نرم افزار باز کنید Stat>Multivariate>Factor Analysis
به غير از ستون آخر (Region) همه متغیر ها را در بخش Variable وارد کنید. از متغیر آخر به این دلیل صرفنظر کردیم که ربطی به موضوع مورد تحلیل ما ندارد و به نوعی داده اضافی است. در بخش Graphs، گزینه Scree Plot را هم فعال کنید
ماتریس حاصل، بیانگر تاثیر و اهمیت هر یک از فاکتورها روی متغیرهای تحقیق
است. این میزان که بین 1- تا 1 متغیر است و هرچه به انتهای بازه نزدیک تر باشد نمایانگر تاثیر بیشتر است و برعکس هر چه قدر به صفر نزدیک تر باشد بیانگر اهمیت کمتر آن متغیر است.
با توجه به نتایج حاصله، کیفیت، رنگ و بو بالاترین اهمیت را در بین مشخصه ها دارند. با استفاده از نمودار Scree نیز به نتایج مشابهی خواهیم رسید. شیب نمودار از فاکتور 3 به بعد شروع به کاهش میکند.
پی نوشت 1 : چندی پیش احمد شریفی زمیدانی از تعجب ترس آلود کارشناسی خارجی هنگام شنیدن پیشنهاد استفده از نسخه های کپی نرم افزار AutoCad گفته بود، تصویر زیر، پیشنهادات گوگل است برای واژه Minitab در سوئد، به عنوان یکی از مرفه ترین کشور های دنیا(!؟)،
اگرچه من استفاده از نسخه های کرک را تایید نمیکنم، و قبلاً هم نسبت به ریسک استفاده از این نسخه ها برای کامپیوترهای شخصی و کاربرهای غیر حرفه ای هشار داده بودم، بهتر است بپذیریم که غیر قانونی اعلام کردن استفاده از این نسخه ها راه حلی عقلانی برای جلوگیری از دانلود این نرم افزار ها نیست. به عقیده من اینگونه قوانین به نوعی کم کاری، ناتوانی و حتی سیاست های غلط شرکت های تولید کننده را پوشش میدهند. اگر شرکت تولید کننده نرم افزار، قیمتی را برای محصول خود پیشنهاد میکند که اکثر قریب به اتفاق کاربران عادی قادر به پرداخت آن نیستند و از سوی دیگر با ایجاد نوعی لابی با شرکت های تولید کننده سخت افزار مصرف کننده را مجبور به خرید محصول میکند و یا به عبارت دیگر ایجاد نیاز میکند در حالی که توانایی (؟) ساخت قفل مناسب برای نرم افزار را ندارد، ناخواسته مصرف کنندگان را به سمت استفاده از نسخه های کپی سوق میدهد. این نکته را هم باید اضافه کرد که به نظر من این دانلودهای غیر قانونی و استفاده از نسخه های کرک شده و کپی، ضرر چشمگیری به تولید کننده ها نمیزنند. دستمزد های نجومی و غیر منطقی بازیگران سینما و ستاره های موسیقی ( که محصولاتشان بیش از نرم افزار های تخصصی کپی میشود!) هیچ سنخیتی با ورشکستی این صنایع ندارد. احساس شخصی من این است که این قوانین به نوعی حالت بازاریابی برای این عزیزان دارد. فرض کنید که تمامی کسانی که اکنون از نسخه های کپی ویندوز استفاده میکنند، به دلیل غیر قانونی بودن از استفاده از سیستم عامل خود داری میکردند، در اسنصورت آیا توفیقی این چنینی که حاصل همه گیر شدن ویندوز است نصیب مایکروسافت میشد؟
در پایان باید اضافه کنم که هنوز ایران به قانون حق کپی رایت نپیوسته است و شاید این یکی از معدود مزایای آن در ایران باشد. نوشتن این سطور هرگز به عنوان تایید بنده بر استفاده غیر قانونی از این نرم افزار ها نیست، بلکه فقط توصیف دیده های شخصی از شهروندان دیگر کشورها است و البته تاکید بر این نکته که خود زنی را دوست ندارم.
پی نوشت 2 : به یک روستایی ساده دل گفتند: " از روزی که مدرسه در روستای شما باز شده و بچه هایتان به مدرسه میروند زندگی تان چه تغییری کرده؟ " طرف با عصبانیت جواب داد : " خیلی بدتر شده! قبل از اینکه به پسرم ضرب و تقسیم یاد دهند، توی دو دقیقه همه گوسفندها را دقیق میشمرد، الان میره روی زمین دراز میکشه، پاهای گوسفندها را میشمره، تقسیم بر چهار میکنه! آخرشم اشتباه میکنه!"
از نظر من مهندسی صنایع مجموعی از تکنیک ها و ابزار هاست که هر یک تنها در جای خود میتوانند مفید واقع شوند. استفاده از ابزار های پیچیده و دشوار برای حل هر مساله ای لزوماً بهترین گزینه نیست. تحلیل عاملی نیز یکی از روش های آماری است که از زمان ابداع تا نیمه عمر خود دچار این سوء تفاهم شده بود به گونه ای که در دهه 50 میلادی به دلیل استفاده بیش از اندازه و بی مورد آن توسط روانشناسان و محققان علوم اجتماعی که این روش را تنها روش و کلید حل تمامی رموز تحقیق خود می دانستند تقریباً بی اعتبار شده بود. شناخت محل و نحوه استفاده درست هر یک از این روش ها از نطر من به شناخت چگونگی کارکرد آنها ارجحیت دارد.
دلیل علاقه مندی من به این روش، استفاده ای است که در جریان تحقیقات تزم از آن برای تحلیل نظرات گردآوری شده از کارشناسان مختلف و تبدیل داده های کمی به کیفی به منظور طبقه بندی مهمترین عوامل موفقیت در مدیریت ریسک میکنم. مثالی که ارائه شد، تنها یک مساله بسیار ساده و فقط در جهت روشن کردن کاربرد این روش بود بی تردید روش های بسیار ساده تر و مفید تری را میتوان برای حل مساله ارائه شده پیشنهاد کرد.
منبع:
وبلاگ يادداشت های مديريت ريسک
دوست عزيز(didar583) ميتوانيد از طريق اين وبلاگ با نويسنده اين مطلب تماس بگيريد( چون فايلي که براي دانلود گذاشته بودند از بين رفته!)